Borago

boragobij

Borago of komkommerkruid, bijen zijn er gek van

Gedichten over kruiden

Planten en kruiden zijn door de eeuwen heen vaak het onderwerp van gedichten en verhalen geweest. Het is niet zeer ongebruikelijk dat een dichter of verhalenschrijver zich wijdde aan een prachtige uiteenzetting van een bepaald kruid, in de hoop dat men er zo meer mee bezig zou gaan zijn. Zo geldt het natuurlijk ook voor de bernagie. Dit kruid staat de boek onder verschillende namen, onder andere het komkommerkruid en het Latijnse Borage officinalis.

De plant is zeer gemakkelijk te herkennen en leeft ongeveer een jaar. De plant is makkelijk te herkennen aan de prachtige, ruwe haren en blauwe bloemen.

Borago officinalis, de Italiaans moed

Borago zou van oorsprong afstemmen van het Italiaanse borra, wat wol betekent. Dit zou verwijzen naar de dikke, grijze en korte beharing van de plant. Zoals genoemd schreven er wel eens dichters over planten en kruiden en dit was bij de Borago dan ook hetzelfde verhaal. De Romeine Plinius schreef over deze plant ‘ego Borago Daudia semper’, wat vrij vertaald ‘ik borago breng altijd moed’ betekent. De plant behoort oorspronkelijk tot de rugbladigen. Dit maakt dat alle onderdelen van de plant, behalve de bloembladeren, zijn bedenkt met korte haren.

schopje

Bloeitijd

De Borago plant wordt ongeveer vijfenveertig tot negentig centimeter hoog. De dikke stengels vertakken zich en zijn hol van binnen. De bladeren zullen zo’n zeven tot twintig centimeter lang worden en vormen een puntige ovaal. De onderste bladeren zijn meer eirond en gesteeld, waar de bovenste meer langwerpig en stengelomvattend zijn. De bloeitijd valt vanaf mei of juni tot de herfst. De plant is gemakkelijk te herkennen aan de felblauwe bloemen met een wit hart, waarop fijne kroonblaadjes en zwarte helmknoppen zitten. Soms kunnen de bloemen ook roze of wit zijn, wat natuurlijk in het verleden ook vaker dan niet is waargenomen.

Overal te groeien

De plant komt van oorsprong uit het Middellandse Zeegebied maar is inmiddels ook terug te vinden in meerdere Europese landen. De plant behoort tot de pioniervegetatie op vochtige, zeer voedselrijke bodem. De plant is duidelijk terug te vinden op akkers, ruigten, puinhopen en anderszins ruwe terreinen. De plant wordt veelal gekweekt in tuinen en komt daarom ook verwilderd voor in de Benelux. Als de plant is gezaaid kan het zomaar voorkomen dat deze daar het volgende jaar opnieuw terug komt. Dit komt omdat de plant gemakkelijk zelf uitzaait, wat het natuurlijk erg gemakkelijk maakt om deze alsmaar weer te laten groeien. De zaden houden daarnaast een olie vast, waarom deze plant ook op grote schaal wordt aangeplant.

tuinkruidenstamper

Veelzijdig geneesmiddel

Het woord officinalis in de naam betekende dat de plant vroeger geneeskundige werking werd toegeschreven. Bij de Grieken stond de plant bijvoorbeeld bekend omwille van de opbeurende werking. Vanaf de tweede eeuw na Christus werd een mengsel van bernagie en honing gebruikt om hoesten te verlichten. Een aftreksel van de bladeren kon gebruikt worden om het zweten te bevorderen, wat erg handig was wanneer iemand een koorts uit moest zweten. Anders waren er ook de traditionele gebruiken waarmee reuma, verkoudheid en bronchitis werden bestreden.

Goed voor salades
Als voedsel wordt de plant vooral in het gebied rondom de Middellandse zee graag gezien in salades en andere zomerse gerechten. De plant heeft namelijk een komkommerachtige smaak, vandaar de naam komkommerkruid. De bloemen worden als jonge blaadjes ook wel eens bij sla of spinazie gegeten. Ook kunnen de bloemen gebruikt worden om azijn blauw te kleuren. In India heeft de plant nog een eigen unieke functie, namelijk om siroop van te maken. In de zomer wordt deze als verfrissing verkocht.

Veel bekendheid

De bernagie gaat al heel wat jaren mee en heeft door de jaren heen heel wat naamsbekendheid weten te vergaren. Een bijzonder kruid, eentje die je om zijn veelzijdigheid best eens zou kunnen proberen. Een aangezien de plant maar te gewild is bij bijen, zou je kunnen overwegen om er een paar te planten in de tuin zodat de bij nog een paar jaar langer kan genieten van een heerlijke zomer in onze anders koude tuinen.

Artemisia

Absintalsem of Artemesia absinthium

ArtemisiaEen gevaarlijk geneeskruid, zo staat de Artemesia absinthium, of Absintalsem in het regulier Nederlands, ook wel bekend. De plant stamt uit de composietenfamilie, ook wel bekend als de Asteraceae. Het is een vrij zeldzame plant en wordt matig afgenomen maar staat in Nederland dan ook op de Nederlandse Rode lijst van planten.

De plant komt gematigd voor in de streken van Europa, Azië en Noord-Afrika en leent zijn naam van de Griekse godin Artemis. Daarnaast betekent absinthium ‘ongenoegen’ in het oud-Grieks. Waarom? Wellicht omdat de plant bekent staat als een van de bitterste kruiden.

Al lang bekend

Absint was reeds bij de oude Egyptenaren bekend, zo zijn er verschillende verhalen die de ronde gaan waarin Absintalsem een grote rol speelde. Johannes de Doper droeg bijvoorbeeld eentje bij zich, naar verluid, tijdens zijn tocht door de woestijn. Absintalsem wordt in de kruidengeneeskunde gebruikt om vermoeide voeten te voorkomen. Wanneer men een lange voetreis maakte werd absintalsem in de schoen geplaatst. Het kruid heeft een opwekkend effect waardoor moeheid minder vat krijgt op de mens.

Hoe Absintalsem zelf kweken.

schopjeOmdat de absintalsem op de Belgische en Nederlandse Rode Lijst* staat, zal je weinig mensen aantreffen die de plant op grootschalige basis verbouwen. Het is een plant die toch vrij eenvoudig is om te kweken vanuit zaad. Wat je hoort te doen is het volgende: verspreid de zaden op een grondoppervlak. Zodra de zaadjes zijn ontkiemd en er geen kans meer is op vorst, moet je ze overplanten naar buiten. Daar laat je drie tot vijf voet tussen elke stek zitten.

Alsem kan namelijk op arme gronden groeien; volop in de zon of juist voor een gedeelte in de schaduw. De struik moet gesnoeid worden in de herfst, waarbij de grond droog en goed gedraineerd moet zijn. Sommige planten kunnen slapen in de zomer en gaan weer scheuten groeien als ze temperaturen omlaag gaan.

(* De rode lijst is een lijst met plantensoorten dat met uitsterving bedreigd worden en/of beschermd zijn.)

Beruchte bekendheid

Absintalsem is natuurlijk het meest bekend om de beruchte drank die ernaar vernoemd is: absint. De drank was vele jaren verboden in Nederland en nu nog steeds is het relatief moeilijk verkrijgbaar bij de drankspecialist. De drank tiert echter welig in landen als Polen, Duitsland en Tsjechië, waar de drank nooit verboden is geweest. Het regelmatig gebruik van absintalsem kan verslavend zijn. Dit tuinkruid bevat namelijk glycoside, bekend als giftig, en de vluchtige olie kan het centrale zenuwstelsel onderdrukken. Hierbij stoppen de mogelijkheden met absintalsem echter niet. Je kunt er namelijk ook een heerlijke thee van zetten, eentje waar geneeskrachtige werking aan wordt toegeschreven sinds de oudheid. Het ruikt zelfs een beetje naar menthol, wat het sterk geurende terpeen Thujon heet.

Heerlijke thee maken van Absintalsem

Alsemthee kun je simpel maken door een halve tot één theelepel kruid toe te voegen aan een pot met kokend water. Laat dit vervolgens tien tot vijftien minuten intrekken en drink de thee vervolgens drie keer per dag. Je kunt het kruid eventueel ook mengen met pepermuntbladeren of een ander sterk kruid zoals anijs. Ga er in ieder geval geen suiker aan toevoegen, daar bitter en zoet niet echt goed samen gaan. Eigenlijk heeft het opvallende kruid een hoop positieve kanten, die overschaduwd worden door het schimmige verleden van het kruid en de reden dat de drank die ervan gemaakt kan worden zo lang verboden is geweest. Lees hier hoe je thee op de juiste manier zet.

tuinkruidenstamperGeneeskrachten

Zo ontdekten de Romeinen naast tal van geneeskrachtige eigenschappen. Galenus adviseerde het kruid als versterkend middel en verschillende zeelieden gebruikten het als middel tegen zeeziekte. Het werd aangenomen dat absintalsem een stimulerend effect had op het gehele lichaam.

Er is ook bewezen dat het de doorbloeding stimuleert, het hart versterkt en pijn verzacht tijdens het werken. Absintalsem is een goed tonicum voor de maag, galblaas en lever en verlaagt de temperatuur bij koorts.

Er zijn zelfs volksremedies bekend waarbij alsem wordt gebruikt om verkoudheid, reuma, koorts en diabetes tegen te gaan. Ook werd alsem gedroogd samen met lavendel en munt in doekjes geknoopt en tussen de kleding te gelegd om vooral motten weg te houden. Daarnaast is het ook een zeer geschikt kruid om (naakt)slaken mee weg te jagen. Een veelzijdig kruid, niet waar?